Programma’s als Pownews voldoen niet aan conventionele journalistieke waarden en worden daarom gerangschikt onder vermaak, terwijl zij zichzelf zien als nieuws of actualiteiten. Over zulke programma’s bestaan zorgen onder wetenschappers: ze zouden bijvoorbeeld een publiek aantrekken dat alleen wil horen wat het wil horen. Om de effecten van zulke programma’s op politieke attitudes te onderzoeken hield communicatiewetenschapper Mark Boukes een experiment. Uit zijn studie [abstract] samen met UvA-collega’s Hajo Boomgaarden, Marjolein Moorman en Claes de Vrees blijkt dat het niet zo simpel ligt.

Eigen parochie
“By producing ideologically charged news, these programs attempt to generate relationships with a likeminded audience and hope to appeal to social needs of belonging to a community” (p. 356) schrijven de onderzoekers. Zulke programma’s zouden bij hun eigen mening beginnen in plaats van waarheid te zoeken en daardoor bevooroordeeld zijn in hun verslaggeving. Het zou niet om feiten gaan maar om sociaal drama.

Kenmerken zijn volgens de onderzoekers sympathie voor de lagere klasse, het bespotten van opponenten en het polariseren van nieuws in termen van goed en kwaad, helden en schurken, en daders en helden. Deze programma’s moeten niet verward worden met politieke satire als The Daily Show dat zichzelf presenteert als fake news.

Methode
Om de verschillen in effecten tussen objectief nieuws en nieuws met een mening te toetsen werd een experiment uitgevoerd onder 241 respondenten. Deelnemers werden blootgesteld aan een nieuwsbericht over het verbreden van een snelweg ten koste van een natuurgebied. Dat bericht kwam in vier versies (condities). Die verschilden in manier van verslag doen (objectief of vanuit een mening) en op bron (logo’s en tune waren van het NOS Journaal of Pownews).

De onafhankelijke variabele was steun voor de verbreding van de snelweg. Er werd gevraagd naar politieke voorkeur, veronderstelde invloed op anderen en verondersteld opinieklimaat. Ook wilden de onderzoekers weten of de respondenten vonden dat er sprake was van hostile media. Dit houdt in dat linkse mensen media snel verwijten een rechtse bias te hebben en vice versa.

Resultaten
Nieuws met een mening had meer invloed dan objectief nieuws. Mensen die gekleurd nieuws zagen dachten ook dat anderen sterker beïnvloed zouden worden door dat nieuwsitem. Hoe sterker mensen dat dachten, hoe meer zij ook verwachtten dat het opinieklimaat gelijk was aan die mening. Daarbij bleek ook dat mensen hun mening aanpasten aan dat gedachte opinieklimaat.

Linkse mensen zagen meer bias in het subjectieve PowNews-item dan in het objectieve NOS-item, zoals verwacht. Er was geen significant verschil in de manier waarop linkse en rechtse mensen de verschillen tussen de objectieve en de meningsversie van het NOS Journaal zagen. De respondenten zagen daar dus wel verschil tussen, maar dit was niet anders voor rechtse mensen dan voor linkse mensen. Figuur 2 laat dit zien.

Mensen die vonden dat het nieuws bevooroordeeld was, werden daar ook boos over. Dit ondersteunt het idee van de hostile media environment. Hoe bozer deze mensen werden, hoe minder ze de verbreding van de snelweg steunden. Dit betekent dat nieuws met een mening er onbedoeld voor zorgt dat de kijker die mening niet overneemt. Dit effect is sterker voor mensen met een tegengestelde mening – in dit geval de linkse kijkers (NB: ook voor rechtse kijkers trad dit effect op).

Conclusie
De onderzoekers concluderen dat er twee indirecte processen spelen. Nieuws met een mening kan een positief effect hebben op politieke houding via de gedachte media-invloed op anderen. Daarnaast kan nieuws met een mening een negatief effect hebben op politieke houding via het idee van hostile media en boosheid daarover. Deze effecten zijn dus tegengesteld.

Men zou kunnen stellen dat kijkers vooral nieuws met een mening kijken waarvan ze de mening delen. In dat geval zouden vaste kijkers dus niet boos worden om Pownews. Dit blijkt voor Nederland niet waar: ook veel linkse en gematigde mensen kijken naar Pownews.

Implicatie
De onderzoekers benadrukken dat nieuws met een mening een functie van gemeenschapsvorming heeft. Dat klopt, maar die nadruk roept ook de vraag op in hoeverre zogenaamd objectief nieuws dat niet ook doet. Uit kwalitatief publieksonderzoek blijkt keer op keer dat kijkers actief betekenis geven aan wat ze zien en dat daarbij sprake is van collectieve processen. Het lijkt erop dat de tegengestelde effecten die deze onderzoekers hebben gevonden ook in die richting wijzen: mensen kijken op diverse manieren naar verschillende soorten nieuws en dat leidt tot verschillende politieke meningen.