In Nederland vinden zo’n 30.000 abortussen per jaar plaats, maar er wordt nauwelijks over het onderwerp gesproken. Dat taboe heeft te maken met stigma: je had beter moeten weten. Ook in de media praten maar weinig vrouwen over hun ervaring. Dat betekent niet dat dit geen onderwerp is in de media – in films en series zien we de fictieve ervaringen van bedachte personages. Zulke representaties waren het onderwerp van de masterscriptie van Maxim van den Broeke.

Van den Broeke onderzocht tien Nederlandse films en drie series van na 2000 waarin abortus voorkomt, dat wil zeggen waarin er zichtbaar gehandeld wordt bij onbedoelde zwangerschap. Hij bekeek eerst de gehele film en maakte daarna een transcript van de desbetreffende scenes. Deze transcripten codeerde hij vervolgens aan de hand van een thematische analyse. Dat levert rijke resultaten op.

Redenen voor abortus
Prominent in de onderzochte films en series zijn de redenen voor abortus. De meest voorkomende was dat de zwangerschap op een ongeschikt moment komt: het komt niet uit vanwege werk en carrière, woonsituatie, de emotionele toestand van de ouder of het toekomstperspectief van het kind. Zo zegt personage Julia uit De Zevende Hemel (2016) tegen haar partner:

“Ik heb een carrière, jij juist niet. Mijn ouders kunnen niet oppassen en die van jou gaan naar Italië. Het is gewoon allemaal heel onhandig nu.”

Ook onvolwassenheid is een reden voor afbreking, zoals in Dunya & Desie de Film. Desie is nog een tiener, heeft haar leven niet op de rit en weet niet goed wat het inhoudt om een kind te krijgen. Overigens kan ook onvolwassenheid van de vader een reden zijn, zoals in Nadine.

Gebrek aan geld is een derde gevonden aspect. In Îles Flottantes wordt subtiel de suggestie gewekt dat hoofdpersoon Kaat weinig te besteden heeft en dat dit niet handig is. In het historische De Helleveeg en Paradise Drifters (speelt zich deels af in het strengere Spanje) is gebrek aan geld een reden om een onveilige, illegale abortus te ondergaan van een louche arts.

Tot slot zijn overspel en verkrachting drijfveren voor abortus in de onderzochte films. Zo wil Kaat in Îles Flottantes een abortus omdat haar zwangerschap voortkomt uit overspel. In Paradise Drifters is Chloe zwanger na verkrachting door haar stiefvader en is dit de reden voor afbreking.

Religie, bedenktijd en spijt
Een tweede hoofdthema is religie. In een aantal films wordt abortus met een christelijk perspectief bekeken. Personages zijn zelf gelovig en/of er wordt druk uitgeoefend door de kerk of ouders, zoals in De Uitverkorene.

In bijna alle films wordt duidelijk gemaakt dat er geen anticonceptie is gebruikt. Daarvoor wordt vaak de schuld bij de vrouw gelegd, zoals in Îles Flottantes en De Uitverkorene. Zelfs als wel voorbehoedsmiddelen gebruikt zijn kan een zwangerschap toch de schuld van de vrouw zijn, zoals in Rozengeur & Wodka Lime waarin het personage verweten wordt dat ze door had moeten hebben dat het condoom gescheurd was. Extra opvallend is het thema van de onwetende, passieve man.

De verplichte bedenktijd komt vaak aan bod in het corpus. Volgens Van den Broeke kan dat komen omdat dit dramaturgisch en narratief interessant is. De bedenktijd pakt in verschillende films en series verschillend uit. Een laatste, hier enigszins aan gerelateerd thema is spijt. In twee titels komt dit voor, Lotgenoot en Nadine. Het gaat steeds om spijt van vrouwen die later onvruchtbaar bleken te zijn.

Implicaties
De Nederlandse representatie van abortus is nooit eerder onderzocht en de inzichten van Van den Broeke zijn daarom zeer welkom. Een paar bevindingen verdienen daarbij extra aandacht. In Nederlandse films en series overwegen vrouwen een abortus vooral omdat het niet hen niet goed uitkomt. Het gaat dan om het belang van de moeder. Het belang van het kind wordt alleen besproken wanneer religieuze overwegingen een rol spelen. Dat is oneigenlijk: een abortus kan ook (of juist) in het belang van het ongeboren kind zijn.

Daarnaast valt op dat in het merendeel van de Nederlandse fictie de zwangerschap uiteindelijk wordt doorgezet. Abortus wordt eerst als optie overwogen, maar daarna vindt er bij het personage tijdens de bedenktijd een ontwikkeling plaats waardoor ze van gedachten veranderd. Dat kan komen omdat dit verhaaltechnisch het meest interessant is, maar er spreekt wel een duidelijke boodschap over de bedenktijd uit die niet overeenkomt met de werkelijkheid. Onderzoek laat zien dat 73 procent van de ongewenst zwangere vrouwen al zeker is van haar keuze voor abortus bij het eerste bezoek aan een arts.

De bevindingen van Van den Broeke suggereren dat er vooral een conservatieve visie op abortus wordt doorgegeven in Nederlandse fictie die schuld bij vrouwen legt. In dat licht is het niet verwonderlijk dat we in niet-fictie zo weinig vrouwen horen over hun abortus. Deze resultaten wijzen evenwel op het belang daarvan. Voor een realistisch beeld van abortus – overwegingen, bedenktijd, spijt – zijn meer echte verhalen nodig van echte vrouwen.

Maxim van den Broeke studeerde af in de Master Documentaire en Fictie van de Universiteit van Amsterdam. Ik was zijn begeleider. De scriptie is op aanvraag beschikbaar. 

Beeld: Stills uit De Uitverkorene en Rozengeur en Wodka Lime