Zorgen over ontlezing bestaan al zeker sinds mijn kindertijd en de concurrentie van schermen heeft die zorgen alleen maar vergroot. Er worden dan ook allerlei voorstellen gedaan om die ontlezing te stoppen, liefst hippig in combinatie met andere media zoals via een game. Doorgaans halen zulke top-down initiatieven weinig uit, maar deze week schrijft Het Parool dat het TikTok-sterren lukt hun volgers aan het lezen te krijgen.

Effect op boekverkoop
Via #BookTok delen influencers boekentips: wat te lezen en waarom. Dit slaat aan, en blijkbaar ook in Nederland. In Het Parool komen verkopers van de Engelstalige Amsterdamse boekhandels American Book Center en Waterstone’s aan het woord die een daadwerkelijke stijging zien:

“Jonge mensen komen vaak langs met een lijstje boek­titels op hun telefoon. Meestal gaan ze dan ook weg met een stapeltje boeken. Dagelijks verkopen we vijf à tien van deze ‘TikTokboeken’. Dan gaat het om titels als They Both Die at the End, The Song of Achilles en Red, White and Navy Blue. Laatst hebben we in twee dagen zo’n zestig exem­plaren van The Midnight Library van Matt Haig verkocht. Dat zijn voor ons aantallen die we nog nooit hebben meegemaakt, misschien alleen toen de Harry Potter-boeken uitkwamen. Het gaat zo hard.”

Er is ook een Nederlandstalige hashtag op TikTok, #BoekTok, aangevoerd door Soraya Riem die bij uitgeverij Lebowski blijkt te werken. Ze bedenkt acties samen met de CPNB – het is dus geen kwestie van influencers die ‘spontaan’ beginnen met het lezen van boeken en dat delen. Het is ook de vraag hoe blijvend een dergelijke trend is: pikken jongeren op deze manier echt een liefde voor lezen op?

BookTube
Het is ook niet de eerste keer dat zulke berichten verschijnen. In 2018 kopte The New York Times ‘Meet the YouTube Stars Turning Viewers Into Readers’. Daar ging het dus over YouTube en heette de gemeenschap BookTube. Ook toen was het idee dat kijkers die geen grote lezers waren dankzij het platform geïnspireerd werden dat wel te worden. Ook toen werd effect gerapporteerd:

“viewer engagement is substantial; many subscribers comment that they were convinced to buy the book being promoted. According to YouTube, the community as a whole has gotten over 200 million views and, compared to this time last year, engagement with them is up 40 percent.”

Maar BookTube heeft geen einde gebracht aan ontlezing. Dat is ook een veel te hoge verwachting van een platform met zo’n uiteenlopend aanbod. YouTube en TikTok zijn grote platforms, maar ze zijn ook exemplarisch voor de fragmentatie van het medialandschap: iedereen kijkt iets anders. Creëren deze influencers echt een vraag, of weten kijkers die lezen toch al wel een beetje leuk vonden deze kanalen te vinden?

Leesbevordering
Lezen via een game of #BookTok zijn voorbeelden van wat ‘leesbevordering’ wordt genoemd. Het effect van zulke initiatieven is twijfelachtig, stelt onderwijskundige Helge Bonset [abstract]. Sowieso is het discutabel hoe effect te operationaliseren. Als toename van lezen in de vrije tijd? Maar we “meten het succes van natuuronderwijs ook niet alleen af aan de mate waarin leerlingen
in hun vrije tijd de natuur ingaan” schrijft Bonset. Alle beetjes helpen en er is wel degelijk een verband tussen lezen in de vrije tijd en taalvaardigheid, maar we verwachten te veel. Bonset eindigt:

“De waarde van leesbevordering is buiten kijf. Maar helaas, behalve het lichtpuntje uit het onderzoek van Nielen (2016), wijst op dit moment weinig erop dat leesbevordering de ontlezing, de afname van het lezen in de vrije tijd, onder jongeren zal kunnen stoppen. De meest voor de hand liggende reden hiervoor komt naar voren uit het onderzoek van Huysmans (2013): met het toenemen van de leeftijd dringen mobiele en digitale mediavormen (televisiekijken, muziek luisteren, computeren, internetten, gamen, mobiel bellen en social media bijhouden) het lezen van boeken steeds meer terug. Leerlingen kunnen hun vrije tijd helaas maar één keer besteden” (p. 35).