Heavy metal is een bijzondere subcultuur. Niet alleen is ze een van de oudste subculturen, ze lijkt ook opmerkelijk stabiel. Heavy metal wordt vaak gezien als macho- en heteronormatieve cultuur, maar tegelijkertijd staat ze bekend om verschijningen die spelen met gender: denk maar aan glamrock. Binnen heavy metal dragen ook mannen lang haar, make-up en sieraden. In een recente studie [abstract] onderzoeken de Zweedse Susanna Nordström en Marcus Herz wat het betekent om vrouw te zijn binnen de heavy metal-subcultuur.

De onderzoekers interviewden in totaal negentien mannen en zeven vrouwen, in zes focusgroepen en vier een-op-een-interviews. De respondenten werden geworven via Helgon, een online gemeenschap voor heavy metal-fans.

Of een hoer, of een godin

Om toegang te krijgen tot de subcultuur, moeten alle deelnemers door een soort van ontgroening heen: ze moeten bewijzen dat ze voldoende kennis hebben om erbij te mogen horen. Het gaat hier om het vestigen van subculturele geloofwaardigheid. In de praktijk betekent dit een soort van ondervraging. Voor meisjes is die anders dan voor jongens. Meisjes wordt steevast gevraagd of hun vriendje naar de muziek luistert. Ze worden heviger ondervraagd dan jongens, maar als ze slagen, worden ze ook meteen verheerlijkt. Volgens de auteurs is hier sprake van een hoer/godin-dualiteit:

Eric: There are girls who are just ‘the fuck’, a skank that can tag along just for the sake of it, and then there are girls like Sarah [nods in her direction], who just totally invest in it, play in bands and growls like, well, you know…

Mannelijk doen, er vrouwelijk uitzien

Mannelijke heavy metal-fans zijn de norm. Ze dragen make-up en sieraden om buitenstaanders te provoceren. Ze houden daarbij afstand van hun representatie: de vrouwelijke kleren zijn een manier om mensen boos te maken, niet omdat er identificatie plaatsvindt met vrouwen. Als vrouwen uit de subcultuur willen provoceren, zijn make-up en sieraden niet voldoende. Dat is een reden waarom veel vrouwen corsetten en andere hyper-vrouwelijke kleding dragen. Daarbij geldt dat ze in hun gedrag mannelijk en stoer moeten zijn, maar in hun uiterlijk juist vrouwelijk.

Dit maakt het voor de meisjes moeilijk om een consistente genderidentiteit te behouden in contacten met mensen van binnen de scene en van buiten de scene. Binnen de subcultuur gedragen ze zich als stoere mannen en mensen van buiten snappen dat vaak niet. Daardoor is hun genderidentiteit veel meer in beweging dan die van heavy metal-mannen.

Conclusie

Meisjes moeten extra hard hun best doen binnen de heavy metal-subcultuur en dat komt door mannen. De auteurs schrijven:

Men set the agenda for the culture, deciding through initiation rites and questioning which women are ‘worthy’ heavy metal fans, actively making it difficult for women to get in and to stay in; thus, women are in constant movement according to the perspectives and positions of their own gender (p. 464-465).

Kritiek

Het is jammer dat de auteurs in deze conclusie mannen hiervoor direct aansprakelijk maken. Uit de studie blijkt namelijk dat mannen zich evenzeer moeten schikken naar de regels van het genre. Bovendien vertellen de meisjes uit het onderzoek dat zij zelf net zo hard meedoen aan de zwaardere ondervragingen voor meisjes. Ook zij hanteren de hoer/godin-dualiteit. De onderzoekers zitten fout in stellen dat er sprake is van individuele actoren met een opzettelijke genderagenda.

We kunnen de genderverhoudingen binnen heavy metal beter zien als het resultaat van een beknellend vertoog dat mannen in staat stelt buitenstaanders te schokken door traditionele opvattingen over mannelijkheid te mengen met vrouwelijke representaties. Het gaat hier veeleer om klasse-overschrijding dan gender-overschrijding: met deze representaties worden vooral middenklasse normen op de kop gezet. De onderzoekers besteden helemaal geen aandacht aan klasse en dat is echt een gemiste kans.