De Tweede Kamerverkiezingen zijn dit jaar verspreid over drie dagen en dat betekent dat mijn Instagram nu al vol stroomt met ‘stemfies’, de ietwat misleidende term voor foto’s gemaakt tijdens het stemmen waarop de persoon zelf niet altijd te zien is. Het fenomeen kreeg bekendheid tijdens de Gemeenteraadsverkiezingen van 2014 toen toenmalig minister Plasterk in Editie NL stelde dat zulke foto’s juridisch zijn toegestaan en dat ze het stemgeheim niet schenden. Die vraag was relevant: sociale druk om een stemfie te laten zien kan immers samengaan met druk op het stemgedrag.

In een bijdrage [vrije toegang] uit 2016 aan het juridisch tijdschrift De Gemeente-Stem bespreekt Pieter Wolters deze uitspraak. Hij wijst erop dat het stemgeheim geen plicht is maar een recht, net als het stemmen zelf. Er is dus geen verplichting om je stem geheim te houden. Vervolgens maakt hij een kostenbatenanalyse van stemmen: de kosten zijn weliswaar laag – een minimale tijdsinvestering – maar de individuele opbrengsten zijn in een rationele-actor-model verwaarloosbaar.

Op sociaal vlak valt er wel iets te winnen. Mensen willen laten zien dat ze betrokken burgers zijn. De kans is klein dat je bij een stembureau een bekende tegenkomt, en hier biedt de stemfie oplossing. Het bewijs van stemmen levert de kiezer sociale beloning op, schrijft Wolters. Hij meent zelfs dat het fenomeen opkomstverhogend werkt. Daarin voelt hij zich gesteund door Plasterk, die heeft gezegd dat stemfies niet alleen betrokkenheid tonen, maar ook anderen stimuleren om te stemmen.  Wolters:

“De versterking van deze norm zou kunnen leiden tot een verzwaring van de gesignaleerde beloningen en sancties.” (p. 117).

Tot slot stelt Wolters dat je met zo’n foto je politieke affiniteit bekendmaakt en daardoor waardevolle banden onderhoudt met mensen met dezelfde voorkeur. Dit is een belangrijke functie, en daarom oordeelt hij dat:

“het verbieden van stemfies met een zichtbaar ingevuld stembiljet een grotere schending van de vrijheid van meningsuiting oplevert dan tot nu toe lijkt te worden verondersteld. Met het verbieden van deze foto’s gaat een waardevol communicatiemiddel verloren”(p. 118).

(c) foto: Dirk van Baren