Wetenschappers houden niet zo van de term nepnieuws. Het is onduidelijk wat er allemaal onder valt en – dankzij bijvoorbeeld Trump – is de term sterk gepolitiseerd. Een alternatief is junk news, dat ik het liefst vertaald zou zien als troepnieuws. Dit junknieuws is vaak commercieel gemotiveerd en wordt verspreid via sociale media. Peter Burger, Soeradj Kanhai, Alexander Pleijter en Suzan Verberne deden onderzoek [open access] naar het bereik van dit soort nieuwsberichten op Facebook.

De auteurs richten zich op commercieel junknieuws (en dus niet op ideologisch gedreven websites) en onderscheiden de volgende kenmerken:

• Het heeft een lage journalistieke kwaliteit;
• Het wordt gemaakt door niet-mainstream makers;
• Het verdienmodel is gebaseerd op websites met advertenties, en Facebookpagina’s die de posts van de sites;
• Het doel is viraal succes;
• Het bevat vaak verzonnen of verstoorde berichten;
• Het heeft vaak een clickbait kop.

Op basis van eerder werk (Burger en Pleijter doen veel aan factchecking) stelden ze een lijst op van 63 Nederlandstalige junknieuwssites. Het materiaal was vaak rechtstreeks gekopieerd van buitenlandse bronnen (“Oprah Winfrey (63) zwanger van eerste kind”) en soms verzonnen. Vervolgens vroegen ze de data op uit de periode januari 2013 tot december 2017. Deze werden vergeleken met 20 mainstream nieuwssites. Dit kwam neer op zo’n 17.000 posts in totaal.

De resultaten – zie onderstaande grafiek – laten zien dat junknieuws veel engagement trekt: 5,3 miljoen individuele Facebookgebruikers hadden minimaal één reactie (like of andere emoji), comment of share. Dat engagement is bovendien groter dan het engagement dat mainstreamnieuws trekt en het is gestegen tijdens de onderzochte periode. Om het in perspectief te plaatsen: er zijn tien miljoen Facebookgebruikers in Nederland.

De onderzochte periode loopt tot 2017 en sindsdien is de kritiek op Facebook toegenomen: ze zouden meer moeten doen tegen dit soort berichten. Het blijft echter hoe onduidelijk in hoeverre ze daarin slagen.

Dat is zorgelijk om meerdere redenen. De auteurs geven aan dat sommige nieuwsberichten misleidende of valse informatie bevat, bijvoorbeeld over gezondheid of asielzoekers. Zo werd een onzinverhaal over dierenmishandeling door een asielzoeker 55.292 keer gedeeld. Dit soort ‘nieuws’ overstemt kwaliteitsnieuws. Het is daarbij belangrijk om te onthouden dat het hier gaat om commercieel gedreven onzinsites. Complotsites en alternatieve geneeskundesites zijn niet opgenomen in het onderzoek. Er wordt dus valse informatie verspreid omdat het een goed verdienmodel is.