Deze week besloot de mol in de lopende versie van het Belgische Wie is de Mol te stoppen. Philippe Minguet was zichzelf kwijt en kon de druk niet meer aan. Hij voelde zich constant verdacht, ook al verdachten zijn mede-kandidaten hem niet. Wantrouwen aanwakkeren is de kern van het programma, niet voor niets zijn de slogans ‘niets is wat het lijkt’ en ‘trust nobody’. Doet dat ook iets met het publiek? Cultuurwetenschappers Inge van de Ven en Suzanne van der Beek schrijven erover in Diggit Magazine, een groepsblog van Tilburg University.

Ze hielden een wekelijkse focusgroep met tien fans waarin ze alle afleveringen van het lopende (Nederlandse) seizoen bespraken. Het onderzoek is nog niet af, het gaat om voorlopige resultaten.

Collectieve intelligentie
Deze fans kijken voortdurend aandachtig: hoe gedragen de kandidaten zich, wie werkt er hard om geld binnen te brengen (en is dus betrouwbaar), wie werkt er tegen het belang van de groep (en is dus verdacht) en wat er wordt er gezegd tijdens de confessionals? De fan-website wieisdemol.com heeft een overzicht waar het verdiende geld in kaart wordt gebracht en dit wordt gezien als objectieve manier van puzzelen. Tot slot wordt er gebroeid op de aanwijzingen die de makers in de montage hebben verstopt.

De groep wees onderling rollen aan op basis van kennis en vaardigheden, om zo de krachten te bundelen. ‘Experts’ kregen autoriteit toegeschreven en die werden eerder geloofd op hun expertisegebieden. Er waren ook fans die heel overtuigend waren en die anderen meesleurden in hun tunnelvisie: overtuigd zijn van een bepaalde persoon als mol en daar overal bewijs voor zien, waardoor je niets anders meer kan zien.

Strategieën
Hoe betrouwbaar kandidaten werden gevonden was vaak een kwestie van gevoel. Voor anderen had het te maken met likeability: kandidaten die sympathiek overkomen werden eerder vertrouwd en vice versa. Ook het beroep speelt mee: “”he’s an actor, he would be able to fake this’; ‘she’s in sports, she just wants to win’; ‘no way this guy’s shy, he’s a BNN presenter!’; ‘he’s a stylist, he just has an eye for detail’”.

De fans lieten zich leiden door de manier waarop de serie van deelnemers personages maakt, zoals de macho en de fanatiekeling. Ze plaatsten zichzelf in de schoenen van de mol en de kandidaten en verliezen zichzelf in verdenkingen van reverse psychology en reverse-reverse psychology (“‘Kim Lian is ‘molling’ in a ‘too obvious’ way, but maybe……  she expects people to think this, and that’s her strategy as the Mole!’”). Ze gingen daarmee uit van meerdere lagen van deceptie, wat zowel fijn als frustrerend is. Ze waren zich daarbij bewust van de manipulatie van de makers.

Deceptie
De onderzoekers lijken voorzichtig te concluderen dat Wie is de Mol een uitlaatklep is voor gevoelens van wantrouwen. Het is fijn je te verliezen in de deceptielagen die de makers voor je aanleggen. Voor mijzelf was dat juist reden om het programma niet leuk te vinden: makers monitoren de verdenkingen van kijkers en passen hun montage daarop aan. De mate van mediawijsheid is voor Van de Ven en Van der Beek daarom interessant om nader te onderzoekers.