Gisteren was het tien jaar geleden dat Pim Fortuyn werd vermoord en dat was niet te missen in de media. Fortuyn werd in de periode na zijn dood vereerd als heilige en kreeg daarmee een status gekregen die vergelijkbaar is met die van Lady Diana en Jim Morrison, zo stelt Peter Jan Margry, onderzoeker Religieuze Cultuur bij het Meertens Instituut. Margry beschikt over de duizenden brieven, kaartjes, objecten en knuffels die toen door de bevolking op herdenkingsplekken werden neergelegd, een collectie die ook door andere onderzoekers is in te zien.

Gemedieerde rouw

De media speelden in een essentiële rol in de manier waarop om Fortuyn werd gerouwd, zo beargumenteert Margry in zijn analyse van het materiaal. De spontane betuigingen op plaatsen als het Rotterdamse gemeentehuis en het Homomonument waren weliswaar nieuw in Nederland, maar internationaal vergelijkbaar met – bijvoorbeeld – het openlijke vertoon van verdriet voor Lady Diana. Deze plaatsen konden direct rekenen op intense media-aandacht: het volk rouwde gemedieerd en hun rouwen werd gemedieerd.

Persoonlijke toon

Hoewel sommige briefjes gericht zijn aan de nabestaanden, valt op dat de meeste mensen een bericht wilden meegeven aan de dode Pim dat tegelijkertijd bedoeld was om door iedereen gelezen te worden. Deze semi-publieke berichten kenmerken zich door hun uiterst persoonlijke toon (‘Pimmetje’). Margry onderscheidt vier categorieën:

1. Uitingen van rouw en condoleance;
2. Uitingen van affectie en liefde;
3. Toeschrijvingen van metafysische kwaliteiten van heiligheid, zaligheid en leiderschap, vaak voorzien van getuigenissen van de impact die Fortuyn had op iemands leven;
4. Uitingen van protest, kritiek, woede en wraak – met name ten aanzien van de ‘haatcampagne’ die de media en politiek tegen Fortuyn zouden hebben gevoerd.

Hype

Volgens Margry bestond de hype rond Fortuyn uit twee golven. De eerste golf was zijn opkomst:

Proceeding from his personal ambitions, he more-or-less unintentionally touched on the terrain of religion and meaning in life, and was projected and appropriated as a secular ‘prophet of redemption’ for the problems of post-modern society. Fortuyn was the man who was to offer perspective and certainty when the established order could not, or would not do so.

De tweede golf volgde na zijn dood:

[The second wave’s] central function was not only a form of public mourning, but an instrument of Fortuyn’s supporters to prevent the disappearance of their critique of politics and government and to maintain public attention on the issues they had raised. With the loss of their mouthpiece they wanted to be seen and heard. In this sense the spontaneous shrines and the media coverage of them facilitated a public and collective performance or expression of the self. The grieving fell back on available symbols, rituals and religion, latent but recognisable, which functioned as catalysts and vehicles to express the feelings of mourning, grief and rage, and to exorcise anxiety, fear and doubt.

Authenticiteit

De massale rouw is betekenisvol geweest voor Nederland. De herdenkingen van zijn dood nu zijn dat ook, iets dat duidelijk wordt uit het bijzonder reflectieve karakter. Margry stelt echter vast dat Fortuyns heiligheid maar van korte duur was. Dat komt volgens hem omdat de authenticiteit die hem werd toegeschreven verbonden was aan zijn rol als politiek leider:

De heiligheid van Pim Fortuyn was heel erg verbonden aan zijn politiek leiderschap, aan zijn charisma als politiek leider. Op het moment dat hij die politieke functie niet meer kon uitoefenen, verdween ook snel zijn messiasschap.

De afbeeldingen bij dit stuk zijn afkomstig uit de collectie van het Meertens.